Ostatnio przeczytałem 2024#09 (#148) - " Czerwony głód" - Anne Applebaum

Bardzo długo odkładałem książkę Anne Applebaum na później. Po lekturze jej wcześniejszej książki "Gułag" kilka lat temu pamiętam, że Applebaum jest doskonale zorientowana w mrocznych czasach ZSRR. Pamiętałem również, że nie była to łatwa lektura, bo autorka nie oszczędza czytelnikom najokrutniejszych szczegółów. Spodziewałem się, że podobnie będzie w przypadku "Czerwonego głodu", dlatego czekałem na odpowiedni moment.

Anne Applebaum to utalentowana pisarka, nagrodzona Pulitzerem, fantastyczna badaczka i niezłomna zwolenniczka Ukrainy. Ma osobistą historię związaną z tym krajem, mieszkała tam nawet przez pewien czas i doświadczyła transformacji kraju. Prywatnie to żona Radosława Sikorskiego obecnego Ministra Spraw Zagranicznych, po napaści Putina na Ukrainę w 2022, wspólnie z mężem aktywnie włączyła się w pomoc dla Ukrainy.

Ludu ukraiński! Wasza przyszłość jest w waszych rękach. W tej godzinie próby, całkowitego chaosu i rozpadu udowodnijcie swoją jednomyślnością i praworządnością, że wy, naród rolników, możecie dumnie i godnie zająć miejsce równe każdemu zorganizowanemu, silnemu narodowi.

^{Pierwszy Uniwersał Centralnej Rady, 1917}

Autorka podeszła do tematu "Hołodomoru", największego po Holocauście aktu ludobójstwa XX wieku, bardzo kompleksowo. Applebaum zaczyna od przedstawienia kontekstu historycznego, prób niepodległościowych Centralnej Rady Ukrainy w 1918 roku, szczegółowo opisując powstanie Józefa Stalina i realizację jego polityki w Związku Radzieckim. Następnie skupia się na Ukrainie, badając wyjątkową dynamikę kulturową i polityczną, która uczyniła ją celem bezwzględnej kampanii Stalina mającej na celu kolektywizację rolnictwa i konsolidację władzy.

Trzeba tym ludziom natychmiast udzielić nauczki, żeby w nadchodzących dekadach nawet nie odważali się myśleć o oporze.

^{Lenin w liście do Wiaczesława Mołotowa, 1922}

Centralnym punktem narracji Applebaum jest celowy i systematyczny charakter głodu, który, jej zdaniem, nie był po prostu konsekwencją złego planowania lub klęsk żywiołowych, ale wynikiem przemyślanej polityki Stalina mającej na celu zmiażdżenie ukraińskiego nacjonalizmu i oporu wobec rządów sowieckich. Skrupulatnie dowodzi, jak rząd radziecki konfiskował zboże ukraińskim chłopom, blokował dostawy żywności i nakładał drakońskie kary na tych, którzy próbowali stawiać opór lub uciekać z obszarów dotkniętych głodem.

Nie ma zagłodzenia czy śmierci głodowej, ale dochodzi do licznych zgonów na choroby związane z niedożywieniem.

^{Walter Duranty, „The New York Times”, 31 marca 1933}

Applebaum podkreśla także rolę propagandy i dezinformacji w tuszowaniu prawdziwej skali głodu, zarówno w Związku Radzieckim, jak i na arenie międzynarodowej. Bada, w jaki sposób dziennikarze, dyplomaci i zagraniczne rządy zostały wprowadzone w błąd lub współudziały w bagatelizowaniu powagi kryzysu, co pozwoliło Stalinowi na bezkarne kontynuowanie swojej polityki.

W pracy nikt nie mówił o głodzie ani o trupach leżących na ulicy, jakbyśmy wszyscy byli częścią zmowy milczenia. Tylko z najbliższymi, najbardziej zaufanymi przyjaciółmi można było rozmawiać o okropnych wieściach docierających ze wsi [...]. Plotki się potwierdziły, kiedy ludziom z miasta kazano jechać na wieś pomagać przy żniwach, więc na własne oczy zobaczyli, skąd się brały te żywe szkielety snujące się po ulicach.

W całej książce Applebaum czerpie z szerokiej gamy źródeł, w tym dokumentów archiwalnych, relacji naocznych świadków i przekazów ustnych, aby zrekonstruować doświadczenia tych, którzy przeżyli głód. Oddaje głos ofiarom i ocalałym, rzucając światło na ich cierpienie i odporność w obliczu niewyobrażalnych trudności.

Temat "głodu na Ukrainie" był podobnie jak "mord katyński" przez pół wieku tematem tabu, o którym nie rozmawiało się i nie pisało w Ukraińskiej SRR. "Wspomnienie jednak przetrwało. Ludzie, którzy przeżyli głód, zatrzymali go na papierze lub w pamięci. Niektórzy prowadzili zapiski, „schowane w drewnianej skrzynce”, jak ktoś wspominał, albo ukryte pod deskami podłogowymi czy zakopane".

W trakcie lektury miałem wrażanie, że mimo tego, że minęło 100 lat, nastąpił ogromny postęp technologiczny, w 1991 roku Ukraińcy masowo opowiedzieli się za niepodległością, to nic nie zmieniło się w sowieckim postrzeganiu świata, wykorzystaniu propagandy i dezinformacji do realizacji polityki Kremla. "Historia uczy o tragediach, ale i daje nadzieję. Koniec końców Ukrainy nie zniszczono". Pomimo ogromnych wysiłków Stalina język ukraiński też nie zniknął.

---